Σύμφωνα με το άρθρο 1532 ΑΚ, προβλέπονται κατ’ αρχήν τρεις περιπτώσεις κακής άσκησης της γονικής μέριμνας:
α) η παράβαση των καθηκόντων των γονέων που τους επιβάλλει το λειτούργημά τους για την επιμέλεια του προσώπου του τέκνου ή τη διοίκηση της περιουσίας του
β) η καταχρηστική άσκηση του λειτουργήματος αυτού της γονικής μέριμνας και
γ) η αδυναμία των γονέων να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους.
Κατά το ίδιο άρθρο, κακή άσκηση της γονικής μέριμνας συνιστούν ιδίως: α. η υπαίτια μη συμμόρφωση προς αποφάσεις και διατάξεις δικαστικών και εισαγγελικών αρχών που αφορούν το τέκνο ή προς την υπάρχουσα συμφωνία των γονέων για την άσκηση της γονικής μέριμνας, β. η διατάραξη της συναισθηματικής σχέσης του τέκνου με τον άλλο γονέα και την οικογένειά του και η με κάθε τρόπο πρόκληση διάρρηξης των σχέσεων του τέκνου με αυτούς, γ. η υπαίτια παράβαση των όρων της συμφωνίας των γονέων ή της δικαστικής απόφασης για την επικοινωνία του τέκνου με τον γονέα με τον οποίο δεν διαμένει και η με κάθε άλλο τρόπο παρεμπόδιση της επικοινωνίας, δ. η κακή άσκηση και η υπαίτια παράλειψη της άσκησης του δικαιώματος επικοινωνίας από τον δικαιούχο γονέα, ε. η αδικαιολόγητη άρνηση του γονέα να καταβάλει τη διατροφή που επιδικάστηκε στο τέκνο από το δικαστήριο ή συμφωνήθηκε μεταξύ των γονέων, στ. η καταδίκη του γονέα, με οριστική δικαστική απόφαση, για ενδοοικογενειακή βία ή για εγκλήματα κατά της γενετήσιας ελευθερίας ή για εγκλήματα οικονομικής εκμετάλλευσης της γενετήσιας ζωής.
Στην περίπτωση λοιπόν που συντρέχει κακή άσκηση της γονικής μέριμνας, το παραπάνω άρθρο ορίζει ότι, εφόσον το ζητήσουν ο άλλος γονέας ή οι πλησιέστεροι συγγενείς του τέκνου ή ο εισαγγελέας, το δικαστήριο μπορεί να διατάξει οποιοδήποτε πρόσφορο μέτρο.
Η κακή άσκηση της γονικής μέριμνας από τη μητέρα, τον πατέρα ή και τους δύο γονείς μπορεί να οφείλεται είτε σε θετικές πράξεις των γονέων, είτε σε αδράνεια και παράλειψή τους να προβούν στις απαραίτητες ενέργειες προς το συμφέρον του παιδιού τους. Επίσης, για την κρίση ότι ορισμένη συμπεριφορά συνιστά κακή άσκηση της γονικής μέριμνας, δεν απαιτείται να υπάρχει υπαιτιότητα (πταίσμα) των γονέων, αλλά αυτό κρίνεται αντικειμενικά, αρκεί επομένως και συμπεριφορά ανυπαίτια. Η κατεξοχήν περίπτωση κακής άσκησης της γονικής μέριμνας που οφείλεται σε ανυπαίτια συμπεριφορά, είναι η αδυναμία των γονέων να ανταποκριθούν στα καθήκοντά τους.
Οι γονείς, είτε η μητέρα είτε ο πατέρας, θεωρείται ότι παραβαίνουν τα καθήκοντά τους σε σχέση με την επιμέλεια όταν αγνοούν τις σχετικές υποχρεώσεις τους και ενεργούν ή συμπεριφέρονται με τρόπο βλαπτικό για το συμφέρον του παιδιού τους. Παραδείγματα παράβασης των γονεϊκών καθηκόντων αποτελούν η έλλειψη φροντίδας και η παραμέληση του παιδιού ως προς την διατροφή, την ένδυση, την καθαριότητα και τη μόρφωσή του, καθώς και η λήψη σωφρονιστικών μέτρων που θίγουν την αξιοπρέπεια και μειώνουν την προσωπικότητά του, όπως οι υπέρμετρα αυστηρές τιμωρίες ή οι σωματικές ποινές, ακόμα και οι ελαφρές.
Η καταχρηστική άσκηση του λειτουργήματος της γονικής μέριμνας κρίνεται όχι από μεμονωμένες πράξεις ή παραλείψεις, αλλά εκτιμάται με βάση την συνολική συμπεριφορά του γονέα και συντρέχει σχεδόν πάντοτε στις ίδιες περιπτώσεις που αποτελούν και παράβαση των γονεϊκών καθηκόντων. Ενδεικτικά, ως περιπτώσεις καταχρηστικής άσκησης της γονικής μέριμνας αναφέρονται η με οποιοδήποτε τρόπο κακομεταχείριση του παιδιού, η αδικαιολόγητη και συχνή μεταβολή του τόπου διαμονής του και η παρεμπόδιση της επικοινωνίας του με τον άλλο γονέα, η μη συναίνεση του γονέα σε επείγουσα ιατρική επέμβαση του παιδιού ή η χρησιμοποίηση της περιουσίας του για ιδιοτελείς σκοπούς.
Τέλος, υπάρχει η περίπτωση της αδυναμίας των γονέων να ανταποκριθούν στο λειτούργημα της γονικής μέριμνας, η οποία αδυναμία μπορεί να οφείλεται είτε σε ανεπάρκειά τους είτε σε πραγματικούς ή νομικούς λόγους. Πραγματικοί λόγοι συντρέχουν για παράδειγμα όταν ο γονέας πάσχει από σοβαρή ψυχική νόσο, όταν είναι αλκοολικός ή εθισμένος στα ναρκωτικά και νομικοί λόγοι όταν τελεί υπό δικαστική συμπαράσταση, όταν έχει καταδικαστεί και εκτίει ποινή φυλάκισης κ.λπ.
Το Δικαστήριο στις παραπάνω περιπτώσεις, για να διασφαλίσει το συμφέρον του τέκνου, μπορεί να διατάξει οποιοδήποτε πρόσφορο μέτρο, όπως το να υποχρεώσει τον γονέα να συμβουλευτεί κάποιον ειδικό, π.χ. ψυχίατρο ή ψυχολόγο, ή ακόμα να διατάξει την αφαίρεση από αυτόν τον γονέα της άσκησης της γονικής μέριμνας ή επιμέλειας, ολικά ή μερικά.
Εάν και οι δύο γονείς προβαίνουν σε κακή άσκηση της γονικής μέριμνας το Δικαστήριο μπορεί να αναθέσει την πραγματική φροντίδα του τέκνου ή ακόμα και την επιμέλειά του ολικά ή μερικά σε τρίτο ή και να διορίσει επίτροπο.
